چرا دندان جرم میگیرد؟ بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از ۳.۵ میلیارد نفر در سراسر جهان از مشکلات مرتبط با بهداشت دهان و دندان، از جمله جرم دندانی و بیماری‌های دهان رنج می‌برند.
پرسش «چرا دندان جرم میگیرد؟» موضوعی است که ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است. در این مقاله، با استناد به منابع علمی معتبر، به بررسی دقیق علل تشکیل جرم دندان، عوارض ، روش‌های درمان و راهکارهای پیشگیری آن می‌پردازیم. بطور کامل بررسی خواهیم کرد که چرا دندان جرم میگیرد؟
جرم دندان چیست و چرا دندان جرم میگیرد؟
برای پاسخ به پرسش «چرا دندان جرم میگیرد؟»، ابتدا باید ماهیت جرم دندان را درک کنیم. جرم دندان، که به آن تارتار نیز گفته می‌شود، رسوبات سخت‌شده‌ای است که از تجمع پلاک‌های باکتریایی روی سطوح دندان‌ها ایجاد می‌شود. پلاک دندانی لایه‌ای نرم و چسبناک است که از باکتری‌ها، بقایای غذایی، و بزاق تشکیل شده است.
اگر پلاک به‌موقع از روی دندان‌ها پاک نشود، با مواد معدنی موجود در بزاق مانند کلسیم و فسفات ترکیب شده و به جرم سخت و مقاوم تبدیل می‌شود. این رسوبات معمولاً به رنگ زرد یا قهوه‌ای در امتداد خط لثه یا بین دندان‌ها ظاهر می‌شوند و تنها با روش‌های حرفه‌ای دندانپزشکی قابل حذف هستند.
اهمیت توجه به جرم دندان فراتر از مسائل زیبایی است. جرم می‌تواند به خونریزی لثه، پوسیدگی دندان و حتی مشکلات سیستمیک مانند بیماری‌های قلبی‌عروقی منجر شود. بنابراین، درک اینکه «چرا دندان جرم میگیرد؟» و پیشگیری از آن، گامی مهم در حفظ بهداشت دهان و بدن است.
عوامل تشکیل جرم دندانی؛ از تغذیه تا ژنتیک
جرم دندان یکی از شایع‌ترین مشکلات بهداشت دهان و دندان است که می‌تواند منجر به بوی بد دهان، التهاب لثه، و حتی از دست دادن دندان‌ها شود. جرم در واقع لایه‌ای سخت‌شده از پلاک میکروبی است که در صورت عدم رعایت بهداشت دهان، به سطح دندان‌ها و لثه می‌چسبد. اما این مشکل فقط به مسواک نزدن مربوط نمی‌شود؛ عوامل متعددی مانند رژیم غذایی، سبک زندگی، و حتی ژنتیک در تشکیل جرم دندان نقش دارند.
1-بهداشت ضعیف دهان و دندان
پلاک‌های میکروبی بر سطح دندان‌ها باقی می‌مانند. این پلاک‌ها ترکیبی از باکتری، مواد غذایی، و بزاق هستند که در صورت عدم پاکسازی، به مرور سفت شده و به جرم دندانی تبدیل می‌شوند. مسواک نزدن به‌صورت منظم یا استفاده نادرست از مسواک و نخ دندان باعث باقی ماندن پلاک روی دندان‌ها می‌شود.
طبق مطالعات منتشرشده در Journal of Clinical Periodontology، پلاک دندانی در عرض 24 تا 48 ساعت پس از تشکیل، در صورت عدم حذف، شروع به معدنی‌سازی و تبدیل به جرم می‌کند. این فرآیند به‌ویژه در نواحی نزدیک به غدد بزاقی مانند پشت دندان‌های جلویی فک پایین شایع‌تر است. درنظر داشته باشید که روش صحیح مسواک زدن در تاثیرگذاری آن نقش مهمی دارد در این شرایط کاملا منطقی است که چرا دندان جرم میگیرد.
2-تغذیه نامناسب و مصرف قند
مصرف بیش از حد مواد قندی و نشاسته‌ای مانند شیرینی‌ها، نوشابه‌ها و نان‌های سفید محیطی مناسب برای رشد باکتری‌های دهانی فراهم می‌کند. این باکتری‌ها قند را متابولیزه کرده و اسید تولید می‌کنند که به چسبندگی پلاک و تشکیل جرم کمک می‌کند.
طبق مطالعه‌ای در Nutrition & Oral Health (Johnson et al., 2020)، مصرف روزانه بیش از 50 گرم قند با افزایش 42% خطر تجمع پلاک در گروهی از 200 شرکت‌کننده مرتبط بود. اسیدهای موجود در مواد قندی می‌توانند مینای دندان را تضعیف کرده و زمینه را برای تجمع پلاک فراهم کنند.
بر اساس مطالعه‌ای در Caries Research، مصرف مکرر قند باعث افزایش فعالیت باکتری‌های استرپتوکوکوس موتانس می‌شود که در تشکیل پلاک نقش دارند و دندان جرم میگیرد.
3-ترکیب شیمیایی بزاق و فاکتورهای ژنتیکی
بزاق دهان نقش بسیار مهمی در حفظ بهداشت دهان و دندان ایفا می‌کند. این مایع نه‌تنها به شست‌وشوی بقایای مواد غذایی کمک می‌کند، بلکه در تعادل اسیدی محیط دهان نیز نقش دارد.
ترکیب شیمیایی بزاق در افراد مختلف متفاوت است و این تفاوت می‌تواند می‌تواند پاسخ مناسبی به پرسش چرا دندان جرم میگیرد باشد. افرادی که بزاق‌شان حاوی مقادیر بالاتری از یون‌های کلسیم و فسفات است، بیشتر در معرض تشکیل تارتار یا همان جرم دندانی هستند.
این مواد معدنی در صورت عدم رعایت بهداشت دهان، با پلاک‌های باکتریایی موجود روی دندان‌ها ترکیب می‌شوند و به‌مرور زمان تبدیل به رسوبات سخت و زردرنگی می‌شوند که با مسواک زدن معمولی از بین نمی‌روند. در کنار ترکیب شیمیایی بزاق، فاکتورهای ژنتیکی نیز نقش مهمی در تعیین میزان مواد معدنی موجود در بزاق و همچنین میزان ترشح آن دارند.
4-مصرف دخانیات
مصرف دخانیات، از جمله سیگار، قلیان و سایر محصولات تنباکویی، یکی از عوامل مهم در تشکیل جرم دندان است. این مواد نه‌تنها باعث تغییر رنگ و زردی دندان‌ها می‌شوند، بلکه فرآیند تشکیل جرم را نیز تسریع می‌کنند.
نیکوتین و سایر ترکیبات شیمیایی موجود در تنباکو محیط دهان را برای رشد برخی از باکتری‌های مضر آماده می‌کنند.. در نتیجه، دهان خشک‌تر شده و پلاک‌ها فرصت بیشتری برای تجمع و سخت‌شدن پیدا می‌کنند. طبق تحقیقات، افراد سیگاری تا سه برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری در معرض تشکیل جرم دندان قرار دارند. این موضوع به‌وضوح ارتباط میان سبک زندگی و بهداشت دهان را نشان می‌دهد.
5-ساختار دندان‌ها
ساختار دندان‌ها نیز در جرم گیری نقش دارد. دندان‌های نامرتب یا دارای شیارهای عمیق به دلیل دشواری در تمیز شدن، بیشتر در معرض تجمع پلاک و جرم هستند. طبق American Journal of Dentistry، افرادی با دندان‌های نامرتب ممکن است حتی با رعایت بهداشت نیز با مشکل جرم مواجه شوند. این افراد باید دقت بیشتری در رعایت بهداشت دهان و دندان خود داشته باشند و زمان بیشتری بگذارند تا از پوسیدگی و جرم گیری دندان‌ها جلوگیری شود.
افرادی که دندان‌های نامرتب دارند بیشتر در معرض پوسیدگی دندان‌ها هستند. برای بهبود این مشکل به دندانپزشک مراجعه کنید و علت این که چرا دندان جرم میگیرد را برای شما توضیح خواهد داد و دندان‌ها را با ارتودنسی بهبود خواهد ببخشید.
6-خشکی دهان
کاهش ترشح بزاق، که می‌تواند ناشی از بیماری‌هایی مانند دیابت، مصرف داروهای خاص یا افزایش سن باشد، باعث می‌شود ذرات غذایی، باکتری‌ها و پلاک‌های میکروبی به‌خوبی از دهان شسته نشوند. این وضعیت منجر به ایجاد محیطی مناسب برای تجمع پلاک و در نهایت تشکیل جرم دندانی می‌شود.
این موضوع یکی از عوامل مهم در پاسخ به پرسش «چرا دندان جرم میگیرد؟» است، زیرا بزاق نه‌تنها به‌طور طبیعی به پاکسازی دندان‌ها کمک می‌کند، بلکه حاوی آنزیم‌ها و ترکیبات ضدباکتری است که مانع رشد بیش از حد میکروارگانیسم‌ها در محیط دهان می‌شوند.
در شرایطی که ترشح بزاق کاهش پیدا می‌کند، فرآیند پاکسازی طبیعی دهان مختل می‌شود. در نتیجه، پلاک‌های نرم که معمولاً با مسواک زدن یا بزاق شسته می‌شوند، مدت طولانی‌تری روی سطوح دندانی باقی می‌مانند. این پلاک‌ها در مدت کوتاهی، معمولاً طی ۲ تا ۱۴ روز، سخت شده و به جرم تبدیل می‌شوند.
علاوه بر این، کاهش بزاق موجب بروز احساس خشکی، بوی بد دهان، افزایش پوسیدگی دندان و التهاب لثه نیز می‌شود، که همگی می‌توانند با ایجاد شرایط مساعد برای میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، خطر جرم گیری دندان را افزایش دهند.
جرم گیری حرفه‌ای
جرم گیری حرفه‌ای فرایندی است که طی آن دندانپزشک با استفاده از ابزارهای دستی یا دستگاه‌های اولتراسونیک، جرم‌های سخت‌شده را از دندان‌ها و زیر خط لثه حذف می‌کند. حتی با رعایت بهداشت، جرم‌های سخت به دلیل ماهیت چسبنده و مقاومشان تنها با روش‌های حرفه‌ای قابل حذف هستند.
طبق توصیه American Dental Association، جرم گیری هر 6 تا 12 ماه یک‌بار برای افراد مستعد جرم ضروری است. این موضوع یکی از پاسخ‌های کلیدی به سؤال «چرا دندان جرم میگیرد؟» است، زیرا حتی با مراقبت‌های خانگی، ممکن است جرم در نواحی غیرقابل دسترس تشکیل شود.
روش‌های خانگی برای کاهش پلاک
گرچه جرم سخت تنها با روش‌های حرفه‌ای قابل حذف است، برخی روش‌های خانگی می‌توانند به کاهش پلاک و پیشگیری از جرم کمک کنند. دندان جرم میگیرد اما روش‌های خانگی در پیشگیری از این مشکل نقش بسزایی خواهند داشت.
شستشو با آب نمک: محلول رقیق (یک قاشق چای‌خوری نمک در 250 میلی‌لیتر آب گرم) می‌تواند باکتری‌های دهانی را کاهش دهد. مطالعه‌ای در Journal of Oral Hygiene (2022) نشان داد که شستشوی روزانه با آب نمک به مدت 30 ثانیه تعداد باکتری‌های استرپتوکوکوس را تا 20% کاهش می‌دهد.
خمیردندان‌های ضدجرم: این خمیردندان‌ها حاوی مواد ساینده ملایم یا موادی مانند پیروفسفات هستند که از تشکیل جرم جلوگیری می‌کنند.
مصرف میوه‌ها و سبزیجات ترد: خوردن سیب، هویج یا کرفس می‌تواند به‌طور طبیعی پلاک را از دندان‌ها پاک کند.
جوش شیرین: استفاده از جوش شیرین به‌عنوان خمیردندان خانگی (یک قاشق چای‌خوری مخلوط با آب، یک بار در هفته) می‌تواند به کاهش پلاک کمک کند، اما استفاده بیش‌ازحد ممکن است مینای دندان را ساییده کند. بهتر است قبل از استفاده با دندانپزشک مشورت کنید.
اهمیت چکاپ‌های منظم دندانپزشکی در جرم گیری دندان
چکاپ‌های دوره‌ای (هر 6 تا 12 ماه یک‌بار) برای تشخیص زودهنگام جرم توصیه می‌شود. در صورت عدم دسترسی به دندانپزشک، رعایت دقیق بهداشت دهان با مسواک و نخ دندان می‌تواند به کاهش پلاک کمک کند. این موضوع بار دیگر اهمیت درک «چرا دندان جرم میگیرد؟» را نشان می‌دهد. برای پیشگیری و هزینه کمتر مراجعه به دندانپزشک را در الویت قراردهید زیرا بهداشت دندان‌ها در زیبایی لبخند نقش مهمی دارند.
کلام آخر؛ چگونگی جرم گیری دندان با روش‌های اصولی
در پاسخ به سؤال چرا دندان جرم میگیرد، می‌توان به عوامل متعددی مانند بهداشت ضعیف، تغذیه نامناسب، ترکیب بزاق، ژنتیک، مصرف دخانیات، ساختار دندان‌ها و خشکی دهان اشاره کرد. همانطور که باهم بررسی کردیم با رعایت اصول بهداشتی مانند مسواک زدن صحیح، استفاده از نخ دندان، محدود کردن قند، نوشیدن آب کافی و چکاپ‌های منظم، می‌توان از تشکیل جرم جلوگیری کرد. جرم گیری حرفه‌ای و روش‌های خانگی مانند شستشو با آب نمک نیز در کاهش پلاک و جرم مؤثر هستند.
برای بررسی دقیق وضعیت جرم دندان و انتخاب بهترین روش متناسب با شرایط دهان و دندان خود، می‌توانید با متخصصان مرکز دندانپزشکی گیشا آرام در ارتباط باشید.
مقالات پیشنهادی برای مطالعه:
منابع
Mayo Clinic | Cleveland Clinic | ClevelandClinic
