علت پوسیدگی دندان: انواع، علائم، رفع و جلوگیری از پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان به تخریب ساختمان دندان گفته می شود که می تواند بر مینای دندان (پوشش خارجی دندان) و عاج دندان تاثیر بگذارد. پوسیدگی دندان زمانی رخ می دهد که مینا و عاج دندان با خوردن یا نوشیدن مواد غذایی حاوی قند، در اثر تولید اسید، نرم می شوند. این اسید به مرور زمان حفره یا سوراخی را در دندان ایجاد می کند که اصطلاحا به این حالت “پوسیدگی دندان” گفته می شود.

پوسیدگی دندان چیست؟

پوسیدگی دندان، نوعی بیماری عفونی است که از سطح دندان آغاز شده و باعث تخریب یا از بین رفتن سطح سخت بیرونی دندان یا همان مینای دندان می شود. این پوسیدگی به مرور زمان در کل ساختمان دندان پیشرفت کرده و می تواند با نفوذ به لایه‌های عمیق‌تر دندان، منجر به ایجاد حفره دندانی شود. پوسیدگی دندان زمانی رخ می دهد که مواد غذایی حاوی کربوهیدرات (قند و نشاسته)، اعم از نان، غلات، شیر، نوشابه، میوه‌ها، کیک یا آبنبات بر روی دندان باقی می مانند. در نتیجه، باکتری‌هایی که در دهان وجود دارند، این مواد قندی را هضم کرده و به اسید تبدیل می کنند. سپس باکتری‌ها، اسید، بقایای غذا و بزاق موجود در دهان با یکدیگر ترکیب شده و پلاکی را تشکیل می دهند که به سطح دندان‌ها می چسبد. اسید موجود در این پلاک، مینای دندان را حل کرده و باعث ایجاد سوراخ‌هایی در دندان می شود که به آن حفره دندانی گفته می شود. اگر پوسیدگی دندان درمان نشود می تواند منجر به بروز مشکلات متعدد دیگری برای دهان و دندان شود. با این حال،‌ برخی از روش‌های درمانی می توانند به پیشگیری از ایجاد پوسیدگی و یا توقف گسترش آن کمک کنند.

مراحل پوسیدگی دندان کدامند؟

اسید موجود در پلاک دندانی، به مینای دندان که لایه‌ی خارجی دندان است حمله می کند. این حملات مکرر اسید، مینای دندان را تخریب کرده و از بین می برد. علائم اولیه پوسیدگی دندان اغلب شامل لکه‌های سفیدی است که معمولا در نزدیکی لثه ایجاد می شوند.

در صورت عدم درمان، سوراخ یا حفره دندانی ایجاد می شود که می تواند به لایه عمیق‌تر دندان نفوذ کند و باعث بروز دندان درد یا آبسه دندان شود. با پیشرفت پوسیدگی، رنگ دندان به زرد مایل به قهوه‌ای یا سیاه تغییر می کند.

در ادامه مراحل مختلف پوسیدگی دندان به تفصیل توضیح داده شده ­اند:

مرحله 1: دمینرالیزاسیون اولیه (از دست دادن مواد معدنی)

لایه خارجی دندان از بافتی به نام مینای دندان تشکیل شده است. مینای دندان سخت‌تر از بافت موجود در بدن است که عمدتا از مواد معدنی ساخته شده است. از این رو، زمانی که دندان در معرض اسیدهای تولید شده توسط باکتری‌های موجود در پلاک قرار میگیرد، مینای دندان شروع به از دست دادن این مواد معدنی میکند که به این امر، دمینرالیزاسیون گفته می شود. در پی این حالت، لکه‌های سفیدی بروی دندان ظاهر می شوند که جزو نشانه‌های اولیه پوسیدگی دندان است.

مرحله 2: پوسیدگی مینای دندان

اگر روند پوسیدگی دندان ادامه پیدا کند،‌ مینای دندان بیشتر آسیب می بیند و ممکن است متوجه شوید که لکه‌های سفید قبلی به رنگ قهوه‌ای تیره تغییر می کنند. با ضعیف شدن مینای دندان، سوراخ‌های کوچکی در سطح دندان ایجاد می شوند که به آنها حفره دندانی یا پوسیدگی دندان گفته می شود. برای درمان، این حفره‌ها باید توسط دندانپزشک پر شوند.

مرحله 3: پوسیدگی عاج دندان

عاج دندان به بافتی گفته می شود که زیر مینای دندان قرار دارد. این بافت نرم‌تر از مینای دندان است که این امر، عاج دندان را مستعد آسیب ناشی از اسید می کند. از این رو، زمانی که پوسیدگی دندان به عاج دندان می رسد با سرعت بیشتری پیشروی می کند. لایه‌ی دنتین یا عاج دندان، از طریق لوله‌های بسیار کوچکی به عصب دندان متصل است. به همین دلیل اگر پوسیدگی به عاج دندان برسد، دندان حساس‌تر می شود و ممکن است در هنگام خوردن غذاهای سرد و گرم متوجه این موضوع شوید.

مرحله 4: آسیب به پالپ و عصب

داخلی‌ترین لایه دندان، پالپ نام دارد و حاوی عصب دندان و عروق خونی است که این امر به حفظ سلامت دندان کمک می کند. عصب موجود در پالپ، حس را برای دندان ایجاد می کند. اگر پوسیدگی به لایه پالپ دندان برسد و به آن آسیب بزند، پالپ تحریک شده و متورم می شود. از آنجایی که بافت‌های اطراف دندان نمی توانند در پی این تورم منبسط شوند، این امر می تواند منجر به ایجاد فشار بروی عصب و در نتیجه بروز درد شود.

مرحله ۵: آبسه دندان

با پیشروی پوسیدگی دندان به سمت پالپ، نفوذ باکتری‌ها می تواند باعث ایجاد عفونت شود. افزایش التهاب در داخل دندان، باعث ایجاد یک توده‌ی عفونی می شوند که به آن آبسه گفته می شود. آبسه دندان منجر به ایجاد درد شدیدی می شود که ممکن است این درد به فک فرد نیز ساطع شود. سایر علائم آبسه دندان عبارتند از: تورم لثه، صورت یا فک، تب و تورم غدد لنفاوی در گردن.

انواع سوراخ‌های پوسیدگی دندان کدامند؟

پوسیدگی می تواند تمام لایه‌های دندان را درگیر کند. ممکن است ۳ سال طول بکشد تا پوسیدگی در لایه سخت بیرونی دندان یا همان مینای دندان ایجاد شود. اما اگر پوسیدگی به عاج دندان (لایه میانی دندان) برسد، می تواند سریعتر به پالپ (داخلی‌ترین لایه دندان) نفوذ کند که حاوی عصب و عروق خونی است. انواع سوراخ‌های پوسیدگی دندان عبارتند از:

• سطح صاف: این نوع پوسیدگی رشد آهسته‌ای داشته و مینای دندان را تخریب می کند. می توانید با مسواک زدن مداوم، استفاده از نخ دندان و رعایت بهداشت دهان و دندان از بروز آن جلوگیری کنید و حتی روند تشکیل آنرا معکوس کنید. ایجاد این نوع از پوسیدگی دندان در دهه بیست سالگی افراد بسیار شایع است.
• پوسیدگی گودال مانند و شکاف: پوسیدگی و حفره دندانی، در قسمت فوقانی سطح جویدنی دندان ایجاد میشوند. این نوع پوسیدگی عمدتا سطح فوقانی دندان‌های عقبی را درگیر میکند. پوسیدگی گودال مانند معمولا در سنین نوجوانی شروع شده و به سرعت پیشرفت میکند.
• پوسیدگی ریشه: بزرگسالانی که دچار عقب رفتگی لثه یا تحلیل لثه می شوند، بیشتر در معرض پوسیدگی ریشه دندان قرار دارند. عقب رفتگی لثه، ریشه دندان را در معرض پلاک و اسید قرار می دهد. پیشگیری از ایجاد پوسیدگی ریشه دندان و حتی درمان آن نیز سخت و دشوار است.

علل پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان در پی ایجاد پلاک بر روی سطح دندان رخ می دهد. پلاک دندان، لایه‌ای نازک و چسبناک از باکتری است که روی دندان تشکیل می شود. زمانی که فرد مواد غذایی شیرین یا حاوی نشاسته می خورد، باکتری‌های موجود در پلاک، اسیدی تولید می کنند که به مینای دندان حمله می کند. به مرور زمان این اسید، مواد معدنی مینای دندان را کاهش می دهد و باعث فرسایش مینای دندان و پوسیدگی و در نهایت ایجاد حفره می شود. پوسیدگی دندان میتواند افراد را در هر سنی درگیر کند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) در سازمان بهداشت جهانی، تخمین زده است که حدود ۲۰ درصد از کودکان ۵ الی ۱۱ ساله حداقل یک دندان پوسیده‌ی درمان نشده در دهان خود دارند. بزرگسالان نیز ممکن است دچار عقب رفتگی لثه یا تحلیل لثه شوند که در پی آن، لثه از دندان فاصله گرفته و موجب نمایان شدن ریشه دندان می شود. بافت سمنتوم که شبیه به مینای دندان، اما اندکی نرم‌تر است ریشه دندان را می پوشاند. انجمن دندانپزشکی آمریکا (ADA) اعلام کرده است که این حالت دندان را بیشتر مستعد پوسیدگی می کند.

عوامل تشدید کننده‌ی خطر پوسیدگی دندان

برخی از عوامل خاص، خطر پوسیدگی دندان را افزایش می دهند که این عوامل عبارتند از:

• شرایطی مانند سندرم شوگرن یا مصرف داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی که باعث خشکی دهان می شوند.
• مصرف غذا یا نوشیدنی‌های شیرین و حاوی نشاسته
• سابقه خانوادگی در پوسیدگی دندان
• سابقه دریافت پرتودرمانی برای درمان سرطان سر و گردن
• عقب رفتگی یا تحلیل لثه

علائم پوسیدگی دندان

علائم پوسیدگی دندان با توجه به شدت آسیب ناشی از آن می تواند در هر فردی متفاوت باشد. از اینرو، برخی از افراد ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. اما بطور کلی، در پی پوسیدگی دندان ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

• حساسیت دندان به غذاهای شیرین، گرم یا سرد
• درد مداوم دندان
• ایجاد لک‌های سفید یا تیره بروی دندان‌ها
• بوی بد دهان
• شل شدن پر کردگی‌ها
• ایجاد حفره دندانی
• گیر کردن تکه‌های غذا در دندان
• مشکل در گاز زدن و جویدن برخی از غذاها
• آبسه دندان که باعث درد، تورم صورت یا تب می شود.

پوسیدگی دندان چگونه تشخیص داده می شود؟

بهترین راه برای تشخیص زودهنگام پوسیدگی دندان،‌ مراجعه به دندانپزشک به صورت دو بار در طول سال است. در این صورت با تشخیص زودهنگام، دندانپزشک می تواند بخش عمده‌ای از دندان را حفظ کند. دندانپزشک از ابزارهای مختلفی برای معاینه دندان استفاده می کند. حین معاینه، اگر دندان دارای پوسیدگی باشد، نرم‌تر خواهد بود که دندانپزشک سریعا متوجه این امر می شود. همچنین از تصویربرداری با اشعه ایکس نیز استفاده میشود. عکسبرداری با اشعه ایکس، وجود حفره‌ها را قبل از اینکه پوسیدگی قابل مشاهده باشد، نشان می دهد.

درمان پوسیدگی دندان

روش درمان، به شدت پوسیدگی دندان بستگی دارد. درمان حفره دندانی ناشی از پوسیدگی، شامل موارد زیر است:

فلوراید تراپی

زمانی که پوسیدگی دندان به موقع تشخیص داده شود، درمان آن با فلوراید می تواند موجب ترمیم مینای دندان شود. این فرآیند ریمینرالیزاسیون یا جذب مجدد مواد معدنی نامیده می شود. جهت انجام این درمان، شما بنا به تجویز پرشک، به استفاده از خمیر دندان و دهانشویه حاوی فلوراید و همچنین فلوراید تراپی در مطب دندانپزشک نیاز خواهید داشت.

پر کردن دندان

زمانی که حفره‌ای در دندان ایجاد می شود، دندانپزشک محل پوسیدگی را خالی کرده و سوراخ را با پرکننده‌هایی ساخته شده از موادی نظیر آمالگام نقره، رزین کامپوزیتی یا طلا پر می کند.

عصب کشی

عصب کشی، درد ناشی از پوسیدگی ریشه دندان را درمان می کند. اندودنتیست، به متخصصی گفته می شود که مشکلات مربوط به ریشه دندان را درمان می کند. طی این درمان، متخصص پالپ حاوی عصب که باعث ایجاد درد میشود را از بین میبرد.

کشیدن دندان

اگر امکان عصب کشی نباشد، دندانپزشک ممکن است دندان شما را بکشد. در این صورت برای جایگزینی دندان از دست رفته، شما ممکن است به ایمپلنت نیاز داشته باشید. ایمپلنت می تواند از جابجایی سایر دندان‌ها، تغییر ظاهر و بایت شما جلوگیری کند.

عدم درمان پوسیدگی دندان چه عواقبی دارد؟

اگر پوسیدگی دندان برای مدت طولانی بدون درمان باقی بماند، ممکن است بخش زیادی از دندان‌های خود را در اثر نیاز به کشیده شدن دندان از دست بدهید. همچنین، پیشرفت پوسیدگی می تواند منجر به عفونت شدید داخلی دندان و لثه (آبسه دندان) شود. از طرفی این عفونت ممکن است در سراسر بدن نیز پخش شود. با اینکه احتمال بسیار کمی دارد اما گاها عفونت ناشی از آبسه دندان می تواند کشنده باشد.

مشکلات و عوارض ناشی از پوسیدگی دندان

عدم درمان پوسیدگی دندان می تواند منجر به مشکلات مختلفی شود، اعم از:

• دندان درد
• عفونت
• از دست دادن دندان
• آبسه دندان

آبسه دندان در پی عفونت شدید رخ میدهد و گاها میتواند بسیار خطرناک باشد. از اینرو اگر علائم زیر را داشتید باید سریعا به دندانپزشک مراجعه کنید:

• تب
• دندان درد
• حساسیت دندان به سرما و گرما
• تورم لثه
• تورم غدد لنفاوی در گردن
• تورم فک

آبسه دندان همچنین می تواند باعث بروز موارد زیر شود:

• بوی بد دهان
• طعم ناخوشایند در دهان
• بروز دردی که به گوش، فک و گردن ساطع می شود.

همچنین این درد ممکن است به هنگام دراز کشیدن تشدید شود و مانع از خواب شبانه فرد شود.

پوسیدگی دندان در کودکان

همه کودکان در دهان خود باکتری‌هایی دارند که این امر دندان‌های آنها را در معرض خطر پوسیدگی قرار می دهد. موارد زیر می توانند خطر پوسیدگی دندان کودکان را افزایش دهند:

• بالا بودن سطح باکتری‌های دهانی که باعث ایجاد پوسیدگی می شوند.
• مصرف مواد غذایی سرشار از قند و نشاسته
• عدم استفاده از دهانشویه یا فلوراید
• عدم رعایت بهداشت دهان و دندان
• بزاق کمتر از حد معمول در دهان

شما می توانید با انجام این اقدامات ساده، از پوسیدگی دندان کودک خود جلوگیری کنید:

• مسواک زدن دندان کودک خود را با رشد اولین دندان کودک شروع کنید. دندان‌ها، زبان و لثه کودک را روزانه دو مرتبه با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. یا اینکه حین مسواک زدن کودک، بر نحوه صحیح انجام آن نظارت داشته باشید.
• برای کودک زیر3 سال از خمیر دندان به مقدار بسیار کم مثلا به اندازه یک دانه برنج استفاده کنید. از ۳ سالگی به بعد میتوانید اندازه خمیر دندان استفاده شده برای مسواک زدن دندان‌های کودک را بیشتر کنید.
• پس از 2 سالگی کودک، روزانه از نخ دندان برای دندان‌های کودک خود استفاده کنید.
• رژیم غذایی متعادلی برای کودک خود فراهم کنید. مصرف تنقلات چسبناک و مملو از قند مانند چیپس، آب نبات، کلوچه و کیک را محدود کنید.
•  با جداسازی ظروف غذا، از انتقال باکتری‌های دهان خود به دهان کودک جلوگیری کنید. همچنین نباید پستانک کودک را با بزاق دهان خود تمیز کنید.
• اگر کودک شما عادت دارد که به هنگام خواب از بطری استفاده کند، در داخل بطری فقط آب بریزید، چرا که آبمیوه یا شیر خشک حاوی قندهایی است که می تواند منجر به پوسیدگی دندان شود.
• اگرچنانچه در منطقه‌ای زندگی میکنید که آب آنجا حاوی فلوراید نیست،‌ با دندانپزشک خود مشورت کنید تا در صورت صلاحدید وی از مکمل فلوراید استفاده کنید. همچنین میتوانید در مورد استفاده از فیشور سیلانت ( شیار پوش دندان) و فلوراید تراپی یا وارنیش فلوراید در کودکان و بزرگسالان نیز از دنداپزشک خود مشورت بگیرید.
• بگونه‌ای برنامه ریزی کنید که هر ۶ ماه یکبار برای تمیز کردن دندان‌ها و انجام معاینات دندان کودک خود به دندانپزشک مراجعه کنید.

پیشگیری از پوسیدگی دندان

جهت جلوگیری از پوسیدگی دندان:

• روزانه حداقل ۲ مرتبه دندان‌های خود را با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک بزنید. ترجیحاً بعد از هر وعده غذایی و به خصوص قبل از خواب، دندان‌های خود را مسواک بزنید.
• دندان‌های خود را روزانه با استفاده از نخ دندان یا سایر پاک کننده‌های بین دندانی تمیز کنید.
• روزانه از دهانشویه حاوی فلوراید استفاده کنید. برخی از دهانشویه‌ها همچنین حاوی مواد ضد عفونی کننده هستند که این مواد به از بین بردن باکتری‌های ایجاد کننده پلاک دندان کمک می کنند.
• از رژیم غذایی مغذی و متعادلی پیروی کرده و میان وعده‌ها را به حداقل برسانید. از مصرف تنقلاتی نظیر آب نبات، چوب شور و چیپس و غیره، که به سطح دندان میچسبند خودداری کنید. اگر مواد غذایی چسبناکی مصرف کردید، ‌بلافاصله دندان‌های خود را مسواک بزنید.
• در مورد استفاده از مکمل فلوراید که باعث تقویت دندان میشود طبق صلاحدید دندانپزشک خود عمل کنید.
• در مورد استفاده از سیلانت دندانی (یک پوشش محافظ پلاستیکی که بروی سطح دندان قرار میگیرد) با دندانپزشک خود مشورت کنید.
• آب حاوی فلوراید بنوشید. مصرف روزانه حداقل یک لیوان آب حاوی فلوراید برای محافظت از دندان کودکان در برابر پوسیدگی دندان ضروری است.
• برای تمیز کردن حرفه‌ای دندان‌ها و انجام معاینات، به طور منظم به دندانپزشک خود مراجعه کنید.

محققین پیوسته در حال کار بر روی کشف روش‌های جدیدی برای جلوگیری از پوسیدگی دندان هستند. مطالعات انجام شده نشان میدهند که استفاده از آدامس‌های حاوی شیرین کننده زایلیتول به طور موقت مانع رشد باکتری‌هایی می شود که باعث پوسیدگی دندان می شوند. علاوه بر این مورد، چندین ماده دیگر نیز در حال بررسی هستند که با آزادسازی تدریجی فلوراید در دهان، به جلوگیری از پیشرفت پوسیدگی دندان کمک می کنند. از طرفی، خمیردندان‌ها و دهانشویه‌هایی که قادر به معکوس سازی روند پوسیدگی و درمان آن نیز هستند، در مرحله بررسی و مطالعه قرار دارند.

سوالات متداول

درمان پوسیدگی دندان را تا چه مدت میتوان به تعویق انداخت؟

هرچه درمان بیشتر به تعویق انداخته شود، وضعیت دندان شما نیز بدتر خواهد شد. پوسیدگی می تواند طی ۳ الی ۶ ماه به عصب دندان برسد.

آیا پوسیدگی دندان منجر به خونریزی می شود؟

احتمالا حین مسواک زدن دچار خونریزی خفیفی شوید چرا که آسیب دیدن عصب موجب تحریک لثه نیز می شود. اگر خونریزی مداوم باشد نشان دهنده‌ی این است که پوسیدگی دندان شما عمیق‌تر شده است.

آیا مسواک زدن باعث از بین رفتن پوسیدگی دندان می شود؟

پوسیدگی در اثر باکتری‌های موجود در غذا که بین دندان‌ها باقی می مانند ایجاد می شود. اگر پوسیدگی ایجاد شده باشد، از بین بردن آن با مسواک زدن تقریبا غیرممکن است.

چگونه می توان پوسیدگی دندان را به طور طبیعی رفع کرد؟

پوسیدگی دندان را نمی توان با درمان‌های طبیعی در خانه درمان کرد. اما برای تسکین درد آن می توانید از مسکن‌های طبیعی نظیر عصاره میخک استفاده کنید.

علت پوسیدگی دندان در دوران بارداری چیست؟

دندان زنان در دوران بارداری ممکن است بدلیل تغییر در عادات غذایی آنها، در معرض پوسیدگی قرار بگیرد. از طرفی، بعد از بارداری نیز باکتری‌های مولد پوسیدگی ممکن است از دهان مادر به دهان کودک منتقل شود.

آیا پوسیدگی دندان عقل، امر شایعی است؟

دندان‌های عقل بیشتر در معرض پوسیدگی قرار دارند. این امر به این دلیل است که تمیز کردن این دندان‌ها دشوارتر است و باقی ماندن غذا و باکتری در این منطقه از دهان بیشتر مشاهده میشود.

پوسیدگی دندان‌های شیری چه نتیجه‌ای می تواند در پی داشته باشد؟

ریشه دندان‌های شیری بسیار نزدیک به دندان‌های دائمی در حال رشد است. به همین دلیل ممکن است پوسیدگی به حدی برسد که منجر به عفونت یا آبسه دندان شود که این امر می تواند به رشد دندان‌های دائمی نیز آسیب برساند.

آیا پوسیدگی زودرس دندان قابل برگشت است؟

با از بین رفتن مواد معدنی مینای دندان، لکه‌های سفیدی بروی دندان ظاهر میشوند که جزو نشانه‌های اولیه پوسیدگی زودرس هستند. از اینرو، پوسیدگی دندان را می توان در این مرحله متوقف یا معکوس کرد. در این حالت، میتوان مینای دندان را با اضافه کردن مواد معدنی و خمیردندان‌های حاوی فلوراید یا سایر منابع، ترمیم کرد.

آیا پوسیدگی دندان جلو قابل درمان است؟

دندانپزشک میتواند با استفاده از روش‌های متعددی اعم از پر کردن، پوسیدگی دندان جلویی را درمان کند. در این حالت، دندانپزشک بخش پوسیده دندان را برمیدارد و این قسمت را با مواد قوی و ترمیمی پر میکند.

چگونه می توان متوجه شد که دندان‌ها از داخل پوسیده شده اند؟

ممکن است حین گاز زدن یا جویدن غذا، درد داشته باشید و یا دندان شما نسبت به گرما و سرما و مواد غذایی شیرین یا ترش حساس شده باشند. همچنین ممکن است لک‌های قهوه‌ای، سیاه، زرد یا سفید روی دندان خود داشته باشید.

آیا استفاده از آب نمک برای پوسیدگی دندان مفید است؟

استفاده از آب نمک می تواند به از بین بردن باکتری‌هایی که باعث پوسیدگی دندان می شوند کمک کند. به محض اینکه دردی احساس کردید، از آب نمک استفاده کنید تا روند پوسیدگی را کند کنید.